“Ýaşyl” ösüşiň nusgalary ýa-da durnukly geljegi gurýan döwletler
09.05.2025
“Ýaşyl” ösüşiň nusgalary ýa-da durnukly geljegi gurýan döwletler

Daşky gurşawa akylly-başly çemeleşmek we durnukly ösmek häzirki döwrüň köp gozgalýan meseleleri bolmak bilen çäklenmän, ol durmuşymyzyň ähmiýetli zerurlygyna öwrüldi. Howanyň üýtgemegine garşy göreşmek we tebigy serişdelere aýawly çemeleşmek dünýäniň ähli ýurtlarynyň ileri tutýan ugurlary boldy. Ykdysady ösüşiň we kömürturşy gaz zyňyndysynyň biri-biri bilen geçmişde berk baglanyşygy bolan hem bolsa, olaryň geljekki ösüş üçin biri-birine çapraz gelýändigini aýtmak bolar. Käbir ýurtlara “ýaşyl” özgertmeleri durmuşa geçirip, bu iki çaprazlygyň arasynda deňligi gazanmak başartdy. Geçen asyryň 80-nji ýyllarynda köp ýurtlar energiýa serişdelerine bolan talaplarynyň artmagy bilen kömürturşy gazyň daşky gurşawa goýberiliş möçberini ýokarlandyrdylar. Atom energetikasyny ösdürmek we energiýanyň arassa görnüşlerine geçmek bu ýörelgäni üýtgedýär. Häzirki wagtda diňe käbir döwletlere şol bir wagtyň özünde ykdysady taýdan ösmek we daşky gurşawy goramak maksatlaryna ýetmek başardýar. “Ýaşyl” özgertmeleriň üstünlikli durmuşa geçirilen ýurtlarynyň ilkinjileriniň hatarynda Germaniýany mysal getirmek bolar. Bu ýurtda daşky gurşawa zyýansyz arassa energiýa serişdeleriň we tehnologiýalaryň peýdalanylmagyna aýratyn ähmiýet berilýär. Gaýtadan dikeldilýän energetika maýa goýmak bilen, Germaniýa ykdysadýetiniň ösüşini we kömürturşy gazynyň goýberilişini azaltmagy başardy. Onuň bu gazananlary köp ýurtlar üçin nusga alarlyk mysaldyr. Ähli ugra ekologiýa taýdan çemeleşip, senagat galyndylaryny gaýtadan işlemekde we ýok etmekde netijeli üstünlikleri gazanmak bilen Şwesiýa öz ykdysadyýetini ösdürdi hem-de daşky gurşawyň hapalanmagynyň öňüni aldy. Zyňyndylary energiýa öndürmekde peýdalanmak arkaly Şwesiýa energiýanyň durnukly çeşmesine eýe boldy. Hytaýyň “ýaşyl” tehnologiýalary ösdürmegini we durnukly ulag ulgamyna gönükdirýän maýa goýumlaryny hem üstünlikli mysallaryň biri hökmünde görkezmek bolar. Hytaý kömürturşy gazynyň zyňyndylaryny azaltmak arkaly köp millionly halkyny durnukly geljege alyp barýar. Türkmenistanda hem daşky gurşawy goramak, metan zyňyndylaryny azaltmak üçin ähli zerur çäreler görülýär. Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow 2021-nji ýylyň noýabr aýynda Glazgo şäherinde geçirilen BMG-niň COP26 sammitindäki çykyşynda “Türkmenistan daşky gurşaw meselelerine, esasan hem nebit we gaz ýataklaryny özleşdirmekde metanyň we onuň bilen baglanyşykly gaz zyňyndylarynyň azaldylmagyna aýratyn üns berýär. Türkmenistan 2030-njy ýyla çenli parnik gazlarynyň zyňyndylaryny doly aradan aýyrmagy we öz maliýe çeşmeleriniň hasabyna we halkara guramalarynyň tehniki hem-de maliýe goldawy bilen her ýyl zyňyndylary ep-esli azaltmagy meýilleşdirýär” diýip, belledi. Şu ýylyň 26-njy sentýabrynda Tokio şäherinde “Merkezi Aziýa + Ýaponiýa” dialogynyň çäklerinde ministrler derejesinde geçirilen ykdysady we energetika gepleşiklerinde türkmen tarapy “ýaşyl” energiýa çeşmelerine geçmek we zyýanly zyňyndylary azaltmak bilen bagly amala aşyrylmagy meýilleşdirilýän taslamalar bilen tanyşdyryp, olary durmuşa geçirmekde ýapon tarapynyň tejribesini öwrenmäge we bu ugurda hyzmatdaşlyk etmäge taýýardygyny mälim etdi. Şeýlelikde, Türkmenistan milli ykdysadyýetini “ýaşyl” ösüş ýoly bilen ösdürmekde ösen döwletler bilen hyzmatdaşlygy yzygiderli giňeldýär. ©https://www.business.com.tm/

Aşgabatda ulag, logistika we infrastruktura ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-koreý maslahaty geçirildi
09.05.2025
Aşgabatda ulag, logistika we infrastruktura ulgamynda hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-koreý maslahaty geçirildi

2018-nji ýylyň 12-nji aprelinde Aşgabatda “Durnukly ösüş üçin ulag, logistika we infrastruktura ulgamynda hyzmatdaşlyk” atly maslahat geçirildi. Ol Türkmenistanyň Awtomobil ulaglary ministrligi hem-de Koreýa Respublikasynyň Türkmenistandaky Ilçihanasy tarapyndan guraldy. Duşuşyga ýurdumyzyň Awtomobil ulaglary ministrliginiň, Demir ýol ulaglary ministrliginiň, Aragatnaşyk ministrliginiň, Gurluşyk we binagärlik ministrliginiň, Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň, Döwlet gümrük gullugynyň, “Türkmenawtoýollary” döwlet konserniniň, “Türkmenhowaýollary” gullugynyň, Deňiz we derýa ulaglary döwlet gullugynyň, Strategik meýilnamalaşdyryş we ykdysady ösüş institutynyň, Türkmen logistika assosiasiýasynyň esasy hünärmenleri gatnaşdylar. Maslahata Koreýa Respublikasynyň esasy ýokary okuw mekdepleriniň we işewür toparlarynyň, şol sanda Inçhon milli uniwersitetiniň ýokary logistika mekdebiniň, Koreýa ulag institutynyň (KOTI), «Taewoong Logistics», «Pantos Logistics», «KJ International», «Evergreen Motors», «Hyundai Corporation», «LG International Corporation», «POSCO DAEWOO Corporation», «SK Holding», «Hyundai Engineering», «Urtico Logistics Baku LLC» kompaniýalarynyň wekilleri bar. Çykyş edenler şu duşuşygyň çäklerinde ara alnyp maslahatlaşylýan meseläniň örän wajypdygyny nygtap, ulag we logistika ýaly geljegi uly ulgamda hyzmatdaşlygyň dünýä ykdysadyýetiniň globallaşýan we ählumumy durnukly ösüş şertlerinde oňyn goşulyşmak ýagdaýynyň möhüm şerti bolup durýandygyny bellediler. Türkmen tarapynyň tanyşdyryşlarynda Aziýa-Ýuwaş ummany döwletleri, şol sanda Koreýa Respublikasy bilen netijeli gatnaşyklary pugtalandyrmagyň Türkmenistanyň daşary syýasy strategiýasynyň esasy meseleleriniň biri bolup durýandygy bellenildi. Şunuň bilen baglylykda, ulag ulgamynda hyzmatdaşlyk türkmen-koreý gatnaşyklarynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biridir. Maslahatyň çäklerinde ozal dürli derejede gazanylan ikitaraplaýyn ylalaşyklary ilerletmek barada pikir alşyldy, täze işewür pikirleriň birnäçesi beýan edildi hem-de olary iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça anyk ädimler göz öňünde tutuldy. Maslahata gatnaşyjylar Ýewraziýada ulag gatnawlaryny ösdürmegiň geljegini ara alyp maslahatlaşmak boýunça hünärmenleriň hem-de bilermenleriň duşuşygynyň ähmiýeti barada aýdyp, bu ulgamda özara bähbitli taslamalaryň durmuşa geçirilmeginiň sebitiň döwletleriniň mundan beýläk-de ýakynlaşmagyna kuwwatly itergi berjekdigini, maýa goýumlarynyň gelmegine hem-de tutuş yklymyň ýurtlarynyň we halklarynyň bähbidine netijeli hyzmatdaşlyga ýardam etjekdigini bellediler. © https://mfa.gov.tm/

Eger-de Ýer şary 5 sekuntlyk kislorodsyz galsa näme bolar?
09.05.2025
Eger-de Ýer şary 5 sekuntlyk kislorodsyz galsa näme bolar?

Ýer ýüzünde diňe birje pursatlyk, bary-ýogy bäş sekuntlyk kislorod gutarýar diýip göz öňüne getirip görüň. Planetamyzyň atmosferasynyň 21 göterimi töweregini düzýän bu gaz ähli janly-jandarlaryň ýaşamagy üçin iňňän möhümdir. Hatda ol has gysga pursatlyk bolmadyk ýagdaýynda hem uly heläkçilikli netijelere sebäp bolup biler. Mysal üçin, adam bäş sekuntlap demini saklap ýaşap biler. Inžener-tehnolog Jeffri Widdinsonyň belleýşi ýaly, bedenimiz kislorodyň ýoklugyny gönüden-göni duýmaýar-da, diňe kömürturşy gazyň derejesiniň ýokarlanýandygyny duýýar. Heniz bu dereje ganda has ýokary derejä baryp ýetýänçä, biz dem ýetmezçiligini duýmaýarys. Şeýle-de bolsa, kislorodyň ýitip gitmeginiň netijeleri agyr ýagdaýlara eltýär. Ilki bilen, bizi Günüň zyýanly ultramelewşe şöhlelerinden goraýan ozon gatlagy ýok bolup gider. Bu pursatda açyk howada bolan adamlar erbet Gün urmasyna sezewar bolarlar. Mundan başga-da, ähli janly-jandarlar duýdansyz we örän agyryly ýagdaýda eşidiş ukybyny ýitirmek duýgusyny başdan geçirerler. Atmosfera basyşynyň birbada 20%-den gowrak peselmegi sebäpli gulaklary ýarylar. Görüşde hem düýpli üýtgeşmeler bolar. Gözler fiziologiki taýdan üýtgemese-de, dünýä düýbünden garaňky bolup görner. Kislorod Gün şöhlesiniň ýaýramagynda möhüm orny eýeleýär we onsuzam garaňkylyga düşeris. Bu garaňkylykda içerki ýangyç hereketlendirijileri durar, awtoulaglar togtar we asmanda uçarlaryň hereketi bes eder. Ýeriň üç bölegi kislorod bolan ummasyz mukdardary suwlary bugaryp başlar. Berla tehnologiýalar we ylymlar institutynyň (Hindistan) inženerçilik ylymlarynyň bakalawry Hannan Sundar ummanlaryň kislotalaşmagy we wodoroda öwrülmegi bilen kislorodyň ýitmeginiň global partlama sebäp boljakdygy baradaky pikiri öňe sürýär. Kislorodyň hökmany elementinden mahrum bolýan betondan gurlan binalar derrew tozana öwrüler. Ýeke-täk gowulyga boljak zat ähli ýangynlaryň sönmegidir. Çünki kislorod bolmazdan, ot ýanyp bilmeýär. Şeýle-de bolsa, kislorod atmosfera gaýdyp gelse, alawlar täzeden güýçlener. Häzirki wagtda bu diňe gipotetiki ssenariýa bolsa-da, alymlar uzak geljekde onuň bolmak ähtimallygynyň azda-kände mümkindigi barada belleýärler. Gözlegler soňky 0,8 million ýylda Ýeriň atmosferasynda kislorodyň konsentrasiýasynyň kem-kemden azalandygyny görkezýär. 2021-nji ýylda geçirilen bir gözlegiň netijesine görä, kislorodyň doly ýitmegi sebäpli “dünýäniň soňy” ýene milliard ýyldan, ýagny 1 000 000 021-nji ýylda bolup biler. Bu ýagdaýda diňe planetamyzyň ilkinji ýaşaýjylaryna meňzeýän bakteriýalar diri galar diýýärler. Şundan görnüşi ýaly, kislorodyň örän uly ähmiýete eýedigi we ýaşamagymyz üçin näderejede onuň ornuna düşünmek bizi has-da ekologiýa taýdan jogapkärçilikli bolmaga itermelidir. Bu gipotetiki ssenariýanyň görkezişi ýaly, hatda örän gysga wagtlyk kislorod ýetmezçiligi hem katastrofiki netijelere sebäp bolup biljek ekeni. Peýdalanylan çeşmeler: www.vokrugsveta.ru © https://www.turkmenportal.com/

“Balkan” gämigurluşyk we abatlaýyş zawody MA – ÝB ugry boýunça ýükleri daşamak üçin deňiz gämilerini gurmaga ukyplydyr
09.05.2025
“Balkan” gämigurluşyk we abatlaýyş zawody MA – ÝB ugry boýunça ýükleri daşamak üçin deňiz gämilerini gurmaga ukyplydyr

“Balkan” gämigurluşyk we abatlaýyş zawody MA – ÝB ugry boýunça ýükleri daşamak üçin deňiz gämilerini gurmaga ukyplydyr Şu ýyl gämi gurluşygyna girişen “Balkan” gämigurluşyk we abatlaýyş zawody özüniňň hyzmatdaşlary bilen birlikde 14 aýyň dowamynda ilkinji gury ýük gämisini gurup ulanmaga bermegi meýilleşdirýär. Gämileriň ikinji şondan iki aý soň, üçünjisi hem 4 aýdan soň ulanmaga berler. Bu möhletler sebitiň gämigurluşyk pudagynda iň amatly wagtdyr. Sebäbi, adatça deňzi gämisini gurup ulanmaga bermek üçin azyndan 3 ýyl gerek bolýar. Bu barada Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň Baş direktorynyň orunbasary Batyr Annaýew Brýussel şäherinde geçirilen “Global Gateway” maýadarlar forumynyň çäklerinde geçirilen “Tiz ýeňişler, uly täsir – Hazarüsti ulag arabaglanyşygy üçin gysga möhletli maýa goýum mümkinçilikleri” atly mejlisde eden çykyşynda mälim etdi. Türkmenistanda şeýle hem “RO-RO” görnüşli paromlary gurmaga başlamak göz öňünde tutulýar. Şunda mil gämigurluşyk we abatlaýyş zawodynyň ýylda 4 gämini gurmaga we 20 gämini abatlamaga mümkinçiligi bar. Çaklamalara görä, Türkmenbaşy we Baku portlarynyň arasynda ýyllyk goşmaça 5 million tonna ýük geçirmelerini ýola goýmak üçin ýene-de azyndan 20 gury ýük gämisini gurmak gerek bolar. Türkmenistanyň gämigurluşyk pudagynyň doly güýjünde işlemegi üçin maýa goýumlar esasy orny eýeleýär. “Global Gateway” forumynyň çäklerinde şeýle hem “Hazar deňzini kesip geçmek: merkezi ýeri esasy baglanyşyga öwürmek” atly mejlis geçirilip, onda “Türkmendeňizderýaýollary” agentliginiň başlygynyň orunbasary, Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň başlygynyň wezipesini ýerine ýetiriji Seýitguly Baýseýidow çykyş etdi. Ol Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň Ýewropa bilen Merkezi Aziýanyň arasyndaky ýük geçelgeleriniň çatrygynda ýerleşýändigini, deňze çykalgasy bolmadyk Merkezi Aziýa döwletleri üçin möhüm aragatnaşygy üpjün edýändigini, olara söwda üçin ykdysady taýdan bähbitli ulag ugruny hödürleýändigini aýtdy. Türkmenistanyň Hökümetiniň täze portuň gurluşygy üçin 1,5 milliard amerikan dollar maýa goýandygyny bellän, Seýitguly Baýseýidow ýylda 17 million tonna ýüki geçimäge ukyply Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň ekologiýa taýdan arassa desgalary işe girizýändigini we “ýaşyl” tehnologiýalary ulanýandygyny, munuň şeýlediginiň ykrarnamasy hökmünde 2023-nji ýylda Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (ÝHHG) goldawy bilen Durnukly logistika zynjyry bileleşigi (EcoPort Suistanable Logistic Chain) tarapyndan “ýaşyl” port şahadatnamasynyň gowşurylandygyny belledi. Türkmenistanyň Halkara deňiz guramasynyň Deňiz daşamalaryny ýeňilleşdirmek boýunça konwensiýasyna goşulmagy Türkmenbaşy Halkara deňiz portunda ýakyn wagtda “Bir penjire” ulgamyny döretmäge şert döreder. ©https://railway.gov.tm/

Türkmenistanyň awtomobil ulagy Ýewraziýanyň geo-ykdysady landşaftynyň esaslaryndan biridir
03.05.2025
Türkmenistanyň awtomobil ulagy Ýewraziýanyň geo-ykdysady landşaftynyň esaslaryndan biridir

Häzirki wagtda ulag temasy bilermenler jemgyýetçiliginiň ünsüni özüne çekýär. Türkmenistanyň global ulag hyzmatdaşlygyndaky orny oňa yzygiderli we maksatly häsiýet bermek, bu meseleleriň ara alnyp maslahatlaşylmagyny sebit derejesinden esasy halkara münberine – Birleşen Milletler Guramasynyň derejesine geçirmek zerurlygyna esaslanýar.Bu babatda Türkmenistan Merkezi Aziýa ýurtlarynyň söwda-ykdysady we maýa goýum hyzmatdaşlygy strategik häsiýete eýe bolmalydyr, ýagny ol Ýewraziýanyň täze geo-ykdysady landşaftyny emele getirmegiň esaslarynyň birine öwrülmelidir diýip hasaplaýar.Hut şonuň üçin-de, Türkmenistan özüniň we sebit bähbitlerinden ugur almak bilen, mundan on ýyldanam gowrak ozal geljekde diňe bir biziň ýurdumyzyň däl, eýsem tutuş sebitiň ulag we üstaşyr mümkinçilikleriniň artmagyna goşant goşup biljek degişli infrastruktura logistika binýadyny döretmäge başlady.Bu ugurda durmuşa geçirilen ilkinji taslamalaryň biri-de Aşgabatda täze halkara ýolagçy awtoulag menziliniň işe girizilmegi boldy. Onuň gurluşygy «Muhammet-Balkan» türkmen gurluşyk kompaniýasy tarapyndan amala aşyryldy.Awtobus menziliniň binasy Aşgabadyň demirgazyk böleginde, Aşgabat – Daşoguz ýolunyň ugrunda ýerleşýär. Ol günde 2000 ýolagça hyzmat edýär. Terminalda 324 platforma, Türkmenistanyň ähli şäherlerinden diýen ýaly gelýän we olara gidýän ýollar bar. Terminalyň içinde ýolagçylar üçin birnäçe kassaly garaşma zaly, uçar we demirýol bilet kassalary, pul çalşylýan ýer, poçta bölümi, internet-kafe, restoran, kiçi bazarlar, eneler we çagalar otagy, saglyk nokady, dermanhana, goşhana we kiçeňräk kinoteatr bar. Terminalyň düzümine ýangyn bekedi, awtobuslar üçin döwrebap awtoulag ýuwalgasy we dürli hyzmat bölümleri girýär. Awtobus menziliniň biçüwini çüwdürimli kiçi seýilgäh bezeýär. Awtobus menziliniň ýanynda 50 adamlyk «Ýüpek ýoly» myhmanhanasy, dolandyryş binasy, tehniki otaglar, duralgalar, hyzmat binasy we awtoýuwalga bar. Ýolagçylaryň ýokary derejeli howpsuzlygy we amatlylygy üçin wideo gözegçilik ulgamy, howpsuzlyk ulgamy we goş barlama hyzmaty göz öňünde tutulypdyr. Awtobus menziliniň ýanynda guruljak üsti ýapyk awtoulag duralgasynyň meýdany 1280 inedördül metre barabardyr. Az salymdan, şol bir wagtyň özünde täze ulag infrastrukturasy desgalary: Balkan, Daşoguz, Lebap we Mary welaýatlarynda ýolagçy awtobus menzilleri işe girizildi. Balkanabat, Daşoguz, Türkmenabat we Mary şäherindäki awtobus menzilleri Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Ulag we kommunikasiýalar agentliginiň «Balkanawtoulag», «Daşoguzawtoulag», «Lebapawtoulag» we «Maryawtoulag» ÖB-leriniň buýurmagynda guruldy. Desgalaryň hersiniň umumy meýdany 30 müň inedördül metr bolup, olar günde 700 ýolagça hyzmat etmek we şäher, şäher etegi, şeýle hem şäherara ugurlarda awtobus ýolagçylaryna ýokary hilli hyzmatlar üçin niýetlenendir.

Ilon Maskyň dünýäni özgerden 6 sany IT taslamasy
30.04.2025
Ilon Maskyň dünýäni özgerden 6 sany IT taslamasy

Halkara programmistler gününde diňe bir awtoulag we kosmos senagatyna düýpgöter täzeçillikleri getirmek bilen çäklenmän, maglumat tehnologiýalary dünýäsinde hem ýatdan çykmajak yz galdyran Ilon Maskyň tagallalaryny agzaman geçmek mümkin däldir. Onuň programmirleme we inženerçilik çözgütleriniň çürbaşynda durýan innowasion taslamalary eýýäm biziň şu günki geljegimizi emele getirýär. Şu makalamyzda Ilon Maskyň dünýä ýüzünde rewolýusion özgerişligi döreden IT taslamalarynyň altysy dogrusynda gürrüň etmegi müwessa bildik. Heniz on iki ýaşly oglanjykdygyna garamazdan, Ilon Mask kitaplardan programmirlemegi öwrenip, «Blastar» kompýuter oýnuny işläp düzýär we soňlugy bilen ony 500 dollara satýar. Ol retro oýunlary söýüjiler üçin häzirem internet sahypalarynda elýeterlidir. Bu ugurdaky baý tejribäniň ilkinji ädimi hem, ine, şu oýundan badalga aldy.Tesla Autopilot: Özi öwrenýän ulag «PayPal» taslamasy üstünlikli durmuşa geçirilenden soň, Ilon Mask ünsüni awtoulag pudagyna gönükdirdi. Onuň esaslandyran «Tesla» kompaniýasy ýokary netijeli batareýalardan we güýçli elektrik hereketlendirijilerinden «akylly» howpsuzlyk ulgamlaryna çenli innowasion çözgütleri hödürläp, elektrik ulaglaryny öndürmekde öňdebaryjy boldy. «Tesla»-nyň iň täsin işläp taýýarlamasy awtopilot ulgamy boldy. 2014-nji ýylda ilkinji gezek ýola goýlan bu ulgam yzygiderli kämilleşdirilýär we onuň esasynda hereket edýän awtoulaglar häzirki wagtda köp işleri özbaşdak ýerine ýetirýär. Onuň binýadyndaky kompýuter: awtoulag ýollarynyň we şäher köçeleriniň üstünden hereket etmegi, howpsuzlygy üpjün etmegi, awtoulagyň parkowkasyny awtomatlaşdyrmagy hem-de buýruklara jogap bermegi başarýar. «Tesla»-nyň awtopilotynyň bu ulgam bilen enjamlaşdyrylan müňlerçe awtoulagdan toplanan maglumatlara esaslanyp, yzygiderli täzeçillikleri öwrenýändigini, özüni kämilleşdirýändigini bellemelidiris. Bu bolsa onuň hemişe işleýşini we ygtybarlylygyny yzygiderli ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär.

Sözleýşi ösdürmek we enjamlar: tehnologiýalar çaganyň sözlük goruna nähili täsir edýär?
30.04.2025
Sözleýşi ösdürmek we enjamlar: tehnologiýalar çaganyň sözlük goruna nähili täsir edýär?

Tehnologiýanyň täsiri astynda aragatnaşyk endikleriniň üýtgemegi Wirtual kömekçiler ýa-da çat-botlar bilen işlenilende çagalar çylşyrymly söz düzümlerini özleşdirmeýärler, pikirlerini düzmek hem-de sözlemek endiklerini ösdürmeýärler. Çagalar pikirlerini takyk beýan etmek endiklerini ösdürmegiň deregne söz düzüminiň ösüşini çäklendirýän ýönekeý ses buýruklaryny bermäge öwrenişýärler. Adaty bir mysal — tekst habarnamalaryny emoji we beýleki wizual nyşanlar bilen çalyşmak. Çagalara dogry sözleri saýlanyndan, duýgularyny surat bilen ýetirmek has aňsat bolýar. Söz düzüminiň üýtgemegi Tehnologiýa täze sözlere ýol açsa-da, bu sözlük düzümi köplenç işjeň däl bolup galýar. Çagalar programmalarda we oýunlarda belli bir adalgalar ýa sözler bilen ýüzbe-ýüz bolsalar-da, ýöne hakyky durmuşy gepleşiklerde olary dogry ulanyp bilmeýärler. Şuny bilmek zerur: baý sözlük goruň bar bolsa, diňe bir köp sözi bilmek bilen çäklenmän, eýsem olary dürli şertlerde dogry ulanmak ukybyň hem bolmalydyr. Ünse we ünsüňi jemlemege ýetirýän täsiri Wagtynyň köp bölegini ekranyň öňünde geçirýän çagalar kitap okamak ýa-da logiki meseleleri çözmek ýaly az-kem uzak wagty talap edýän işleri ýerine ýetirmekde kynçylyk çekýärler. Mobil goşundylary ýygy-ýygydan çalyşmak we gysga wideolara tomaşa etmek gysga wagtlyk üns bermek endigini döredýär. Munuň özi maglumatlary çuňňur gaýtadan işlemegi we täze söz baýlygyny öwrenmegi hem-de sözleýişde işjeň ulanmagy kynlaşdyryp biler. Çaga maglumat akymlarynyň çalt üýtgemegine öwrenişip, söhbetdeşini üns bilen duýmak we aragatnaşygyň hiline täsir edýän manyly okamak ukybyny ýitirýär. Sanly döwürde sözleýiş ösüşini goldamagyň ýollary Sanly enjamlaryň çagalaryň gepleýşiniň ösüşine ýetirýän ýaramaz täsirini azaltmaga ýardam edýän birnäçe täsirli usullar bar: - çaganyň ekranyň öňünde geçirýän wagtyna gözegçilik etmek. - çaganyň ene-atalary we deň-duşlary bilen ýygjam aragatnaşykda bolmagy. - okamak çaganyň söz baýlygyny baýlaşdyrmak üçin iň täsirli gurallaryň biri bolmagynda galýar. Onuň sözleýşi ösdürmekdäki täsiriniň ornuny tutjak zat ýok diýen ýalydyr.

Abu Aly ibn Sina
30.04.2025
Abu Aly ibn Sina

Abu Aly ibn Sina (Awisenna) çagalygyndan täsin ukyplylygy bilen deň-duşlaryndan saýlanypdyr. Ol 10 ýaşyna çenli Gurhany ýatdan öwrenmegi başarypdyr, 12 ýaşyna ýetende, onuň bilimine, aň-düşünjesine we gözýetiminiň giňligine köpler haýran galypdyr, 16 ýaşyna ýeteninde, ony Buhara emirini bejermek üçin çagyrýarlar. Ol şol döwürde lukmançylyk we täze bejeriş usullaryny işläp düzmek bilen gyzyklanýan eken. Abu Aly ibn Sina tebigaty özüniň iň ýakyn dosty, ynsanyň melhem çeşmesi hasaplapdyr. Öz bejeriş usullarynda “tebigy dermanhanadan” peýdalanypdyr. Ol ömrüniň dürli döwürlerinde Samany emirleriniň we Deýlemit soltanlarynyň köşk lukmany, şeýle hem Hemedanda wezir bolup işläpdir. Ibn Sina özüniň uçursyz ýatkeşligi, çuňňur pikirlenmäge ökdeligi bilen, öz döwürdeş alymlaryny haýran galdyrypdyr. Zehinli alym lukmançylykdan başga-da ylmyň köp görnüşlerinden baş çykarypdyr.Abu Aly ibn Sinanyň belli eserlerinden “Sagalmak kitaby”, “Lukmançylyk ylmynyň kanunlary”, “Abatlanyş” ýaly kitaplary meşhur ylmy-lukmançylyk ensiklopediýalaryna öwrüldi. Olar logika, biologiýa, psihologiýa, aýdym-saz, astronomiýa ýaly ugurlary bagyşlanýar. Keselleriň beýany, mysal üçin, süýji keseli, beýniniň merkezi organ hökmünde işlemegi; derman serişdelerini öndürmegiň we ulanmagyň usullary; balyň bejeriş ähmiýeti “Kanunlarda” esasy orny eýeleýär.Il arasynda Lukman Hekim adyny alan bu alym öz güýjini, saglygyny, ýaşlygyny, durmuşyny dünýä akyl ýetirmek üçin bagyş eden adamdyr. Ol Müsürdäki Kair obserwatoriýasy, Eýrandaky Reý obserwatoriýasy we halyf Mamunyň Merkezi Aziýadaky Akademiýasy ýaly iri ylmy merkezleriň alymlarydyr işleri bilen ýakyndan tanyş bolupdyr.

Ulag, üstaşyr geçirmek we logistika meseleleri
30.04.2025
Ulag, üstaşyr geçirmek we logistika meseleleri

2025-nji ýylyň 28-30-njy aprelinde Bişkek şäherinde Ulag, üstaşyr geçirmek we logistika meseleleri boýunça türkmen-gyrgyz bilelikdäki toparynyň ilkinji mejlisi geçirilýär.Duşuşygyň dowamynda ulag we logistika ulgamyndaky möhüm meselelere garaldy. Üstaşyr ýük daşamalarynyň işjeňleşdirilmegine, iki ýurduň çäginde köpugurly konteýner gatnaw ugurlarynyň ösdürilmegine, şeýle hem awtoulag, demir ýol we suw ulagy pudagynda hyzmatdaşlygyň giňelmegine aýratyn üns berildi.Gyrgyz ýükleriniň günbatar ugra gatnawyny üpjün etmek üçin Türkmenbaşy halkara deňiz portunyň mümkinçiliklerinden peýdalanmagyň ähmiýeti aýratyn nygtaldy we özara nyrh ýeňilliklerini üpjün etmek meselesi hem ara alnyp maslahatlaşyldy. Taraplar konsullyk hyzmatdaşlygyň ugurlaryny, hususan-da, halkara ýük gatnawlaryna gatnaşyjylara degişli wiza amallary bilen baglanyşykly meseleleri ara alyp maslahatlaşdylar.Mejlisiň işiniň netijeleri boýunça gazanylan ylalaşyklary beýan etjek we geljekki hyzmatdaşlygyň esasy ugurlaryny kesgitlejek Ulag, üstaşyr geçirmek we logistika meseleleri boýunça türkmen-gyrgyz bilelikdäki toparynyň ilkinji mejlisiniň Teswirnamasyna gol çekmek meýilleşdirilýär.Mundan başga-da, toparyň mejlislerini yzygiderli geçirmek baradaky karara gelindi. Bilelikdäki toparyň ikinji mejlisini 2026-njy ýylda Türkmenistanda geçirmek göz öňünde tutulýar.Toparyň ilkinji mejlisiniň geçirilmegi ulag-logistika hyzmatdaşlygyny ösdürmäge, söwda gatnaşyklaryny işjeňleşdirmäge we halkara ulag geçelgelerini üpjün etmekde iki ýurduň ähmiýetini ýokarlandyrmaga gönükdirilen Türkmenistan bilen Gyrgyz Respublikasynyň arasyndaky hyzmatdaşlygy pugtalandyrmagyň ýolunda nobatdaky bir ädim boldy.